Onze keynote Matthijs Schouten had op vrijdag 29 mei een indrukwekkende webinar over Leren van de Natuur. Er waren veel geïnteresseerden die aandachtig het verhaal van Matthijs volgde. Tijdens de webinar waren nog meer meer vragen en antwoorden die we graag nog willen delen. Bij deze dus nog de vragen én de antwoorden! Benieuwd naar zijn keynote? Beluister de webinar hieronder nog een keer!

Rik: Ken je misschien platforms waarbij we dit soort kwesties verder kunnen bediscussiëren?

Ja, de volgende platforms kunnen hiervoor interessant zijn; Club Groeneveld en Parlement de Dingen

Frans T: Zou je ook niet kunnen zeggen dat voor de natuur de mens er helemaal niet toe doet? Ook al maken we er deel van uit?

Als de mens er niet (meer)  zou zijn dan gaat de natuur gewoon verder. In die zin doen we er niet toe. Maar met de aanwezigheid van de mens doet de mens er zeker toe. Nu, in het Antropoceen, zijn wij zelfs een kracht geworden die welhaast groter is dan welke andere natuurkracht dan ook. Daarmee zetten we de natuur onder grote druk en – zo zou je zelfs kunnen zeggen – veroorzaken we veel lijden voor niet-menselijke levende wezens.

Matthijs vd G: Je gaf aan dat de coronacrisis ons wereldbeeld versneld aan het veranderen is. Wat zijn andere aspecten dat ons wereldbeeld versneld kunnen veranderen?

Ons wereldbeeld is aan het veranderen door de crisis die het Antropoceen kenmerken:

Achteruitgang biodiversiteit

Achteruitgang milieu

Uitputting natuurlijke grondstoffen

Klimaatcrisis.

We noemen dit de overschrijding van Planetary Boudaries. Het wordt steeds duidelijker dat dat ook economische en sociale gevolgen zal hebben (over enkele decennia verwachten we miljoenen klimaatvluchtelingen). De Corona crisis versnelt het bewustzijn dat er grenzen zijn aan het gebruik van de aarde en dat ons welzijn en het welzijn van de natuur hand in hand gaan.

Bieke G: Je merkt ook in de maatschappij dat ‘netwerken’ veel belangrijker geacht wordt, zo hebben we allerlei sociale en professionele netwerksites etc. In welke mate zou dit besef ook kunnen bijdragen tot een beeld waarin we de natuur ook meer van daaruit zien?

Het gegeven dat we maatschappelijk meer belang zijn gaan hechten aan netwerken is een uiting van de verandering van ons mens- en wereldbeeld.  De nadruk die in onze samenleving sterk was gaan liggen op individu en individualisme alsmede op concurrentie en groei(neo-liberalisme) maakt plaats voor een perspectief van verbinding en wederkerigheid. Dat is ook te zien in hoe de wetenschap nu natuur onderzoekt: daarin is  nu ook veel aandacht voor natuurlijke netwerken en verbindingen. Dat is ook precies wat we van de natuur kunnen leren: ecosystemen danken hun stabiliteit aan diversiteit van soorten en de veelvormigheid van relaties en betrekkingen.

Gijs R: Matthijs, je had het over een recente ontwikkeling in de evolutiebiologie, waarin overlevingskansen beter zijn voor de soorten met de grootste netwerken, zou je een voorbeeld kunnen geven?

De huidige inzichten in de evolutiebiologie benadrukken dat samenwerking tussen individuen binnen een soort en tussen soorten het voortplantingssucces bevorderen en dat leidt tot grotere fitness in het evolutieproces.

Wat de moderne ecologie duidelijk maakt is dat zeer gespecialiseerde soorten (gebonden aan één voedselbron of aan één specifiek type standplaats) bij veranderende omgevingsfactoren bij veranderingen in omgevingsfactoren eerder verdwijnen dan soorten die meervoudige of bredere relaties hebben met hun omgeving.

Jacqueline v R: Op welke wijze kunnen we effectief communiceren over dit nieuwe beeld van natuur?

Door wat storytelling is gaan heten. Overdracht van beelden blijkt zeer effectief plaats te vinden door het vertellen van persoonlijke verhalen: verhalen over ervaring, betrokkenheid, emotie, inspiratie. Deel je ervaring van natuur, je persoonlijke betrokkenheid bij natuur zoveel mogelijk. Met je familie, kinderen, vrienden, collega’s etc.

Pierre M: is het ook niet zo dat de economie van tegenwoordig de natuur absoluut niet ten goede komt?

Dat is jammer genoeg helemaal waar!

Het interessante is dat economie en ecologie dezelfde etymologie hebben, nl. het Griekse woord oicos, dat huis of huishouding betekent. Economie als huishouding heeft echter de voorwaarden voor het in stand houden van ons huis (de planeet) uit het oog verloren en zich geheel gericht op materi:ele groeimodellen).

Het is van groot belang dat economie de basisgegevens van de ecologie (kringlopen, eindigheid van natuurlijke hulpbronnen etc.) in haar modellen incorporeert.

Martijn D: We zijn gewend naar de politiek te kijken voor veranderingen, maar eigenlijk zeg je het is andersom. Als wij veranderen, volgt de politiek. Kan je hier nog op reflecteren?

Herman Wijffels zei altijd: de politiek codificeert en loopt jaren achter op de ontwikkelingen in de samenleving. Wezenlijke veranderingen komen uit de samenleving. Dat wil niet zeggen dat politiek niet van betekenis is: zij vertaalt maatschappelijke ontwikkelingen naar beleid en wetgeving.

Edo D: Zelf ben ik geen religieus persoon, maar hoe kan het Rentmeesterschapsprincipe uit de Bijbel nieuw leven in geblazen worden, of staat die gedachte juist haaks op de juist gepresenteerde inhoud. En wellicht de verbanden tussen dat Rentmeesterschap en bijvoorbeeld de Gaia filosofie aan te geven? Of zijn modernere mensbeelden gebaseerd op bijvoorbeeld Rachel Carson’s boek ‘Silent Spring’ belangrijker voor de toekomst?

Het rentmeesterschapsprincipe uit het het Oude Testament hield in dat de schepping niet de mens toebehoorde maar de schepper: de mens was (zo zegt een Talmoedisch commentaar) slechts een pachter van Gods aarde. Hij diende haar te bewerken en te bewaren.

De Sabbat is in diepste zin een viering van de oorspronkelijke volmaaktheid van de schepping (daarom mag de Jood geen creatieve arbeid verrichten op die dag; hij mag niets toevoegen) en de dag herinnert het Joodse volk eraan dat de mens de schepping niet bezit. Zo was er ook een Sabbatjaar (elk zevende jaar), waarin (zo zegt Leviticus) de aarde braak moest liggen en de wijnstok niet gesnoeid mocht worden. In dat jaar rustte de schepping weer in handen van de eigenaar, de schepper.

Dit soort beelden is heel goed te verbinden met moderne opvattingen over duurzaamheid, want er ligt een terughoudendheid ten aanzien in onze planeet in besloten.

Van belang is op te merken dat er ook een Calvinistisch beeld van rentmeesterschap bestaat en dat heeft veel invloed gehad op de omgang met natuur. Daarin wordt het als taak van de mensheid gezien de wildernis die door de zondenval ontstaan is weer in een aards paradijs om te vormen. Daarbij hoort de opdracht te ontginnen en te cultiveren.

Edo D: Verlamming en machteloosheid kan zeker getemperd worden door de mogelijkheden van de IT-technologie en de mogelijkheid tot het creëren van communities. Die mogelijkheden waren er een decennium geleden nog niet. Hoe ziet u het belang van de informatie technologie hierin?

Ik denk dat moderne communicatie- en informatietechnieken maatschappelijke ontwikkelingen versnellen. De technieken zelf zijn neutraal maar kunnen bepaalde trends en ontwikkelingen versterken en versnellen. Dat biedt kansen maar ook gevaren.

Indra G: Is een basisinkomen de remedie tegen deze crisis van machteloosheid?

Met een basisinkomen kunnen veel mensen zich meer richten op wat in niet-materi:ele zin van belang is voor hun welzijn. Ik denk dat dat de samenleving zeer ten goede zou komen.

Christel B: Ken je landen die naast de ‘rechten van de mens’ ook de ‘rechten van de aarde’ mee nemen in besluitvorming?

In de grondwet van Costa Rica is het bestaansrecht van natuur opgenomen. In Nieuw Zeeland is een rivier een rechtspersoon geworden. In Nederland ijvert het Parlement der Dingen voor rechten voor de natuur.

Connie D: Ik snap de relatie tussen de coronacrisis en duurzaamheid niet helemaal? Hoe heeft de mens de natuur zo beïnvloed dat corona het gevolg is?

Zoönosen (oversprong van ziekten van dieren naar mensen zijn van alle tijden);daar waar mensen met wilde dieren in contact komen kunnen ziektekiemen (bacteriën, virussen overspringen). Deze bleven meestal zeer lokaal).

In  onze tijd hebben we het areaal voor de natuur enorm verkleind en we dringen overal natuurlijke ecosystemen binnen (wegen, houtkap etc.); dat betekent enerzijds dat we meer en meer in contact komen met wilde dieren en anderzijds dat de wilde dierpopulaties ook meer en meer met elkaar in contact komen (ze worden naar elkaar toegedreven). Daarmee wordt de kans op oversprong van virussen tussen soorten (tussen diersoorten en ook naar de mens) vergroot.

Bovendien staan door deze ontwikkelingen populaties van wilde dieren onder druk, waarbij dieren gestrest raken, makkelijker ziek worden en dan veel virussen produceren (besmettelijk worden).

Daarbij halen we ook nog wilde dieren levend naar de ‘wet markets’. Ook hier weer veel stres en ziekte bij dieren en direct contact met de mens (tot op zekere hoogte speelt dit ook in de bio-industrie).

Door dit alles is de kans op een zoönose sterk vergroot. Tegenwoordig kan een zoönose snel leiden tot een pandemie doordat mensen over de hele wereld reizen.

Ruimte laten aan de natuur is daarom niet alleen van belang voor het in stand houden van de zogenoemde ecosystem functions, de bijdragen die de natuur levert aan menselijk welzijn, maar ook ter voorkoming van pandemieën.

Eveline B: Mijn vraag is hoe de heer Schouten aankijkt tegen het coronavirus als onderdeel van de natuur. Een virus waar wij op dit moment volop tegen aan het vechten zijn, uitzonderingen daargelaten zoals enkele presidenten.

Zie hierboven

Benieuwd naar de andere webinars van Groene Peper 2020? Bekijk en beluister ze allemaal >>