Dat we zoveel -rond de 200 deelnemers – zouden hebben voor de sessie Permacultuur was fantastisch! De sessie was informatief en er waren heel veel mensen die vragen stelden. Vanwege het overweldigende aanbod van vragen, was er niet genoeg tijd om alles direct te beantwoorden. Daarom bij deze een wrap up van alle prangende vragen beantwoord door de spreker Marc Siepman.

Karin: Wat vind je in dit verband van het basisinkomen?

Ik ben groot voorstander van een basisinkomen, maar ik vind wel dat het zou moeten bestaan uit schone lucht, schoon water, gezond basisvoedsel en beschutting. En dat niet alleen voor alle mensen, maar ook voor alle andere organismen. Ik ben ook zeker niet tegen een basisinkomen in geld, maar het garandeert de toegang tot de eerdergenoemde zaken niet. Maar het kan wel helpen om de transitie makkelijker te maken, omdat we dan kunnen doen wat nodig is om de wereld een mooiere plek te maken zonder ons zorgen te hoeven maken over de eerste levensbehoeften.

Indra: Ik help graag mee aan het realiseren van deze transitie. Wat zijn effectieve wegen? (een gedeelte van deze vraag is in het webinar al beantwoord)

Als je je gedachten kunt veranderen, kun je ook je gedrag veranderen. Als dat positieve veranderingen zijn die het huidige systeem overbodig maakt en anderen laat zien dat er een mooiere toekomst mogelijk is, zullen steeds meer mensen durven en willen veranderen. Je hoeft geen grote acties te doen, als je een steen verlegt in een rivier kan dat haar loop volledig veranderen. Het is zinvoller mensen te inspireren dan ze bang te maken of een schuldgevoel aan te praten.

Pierremira: Als je een complex systeem opnieuw wilt laten ontstaan wat is dan het juiste begin?

Het begint met loslaten. Als je de controle loslaat, neemt de complexiteit steeds verder toe. Vervolgens blijf je waarnemen: wat gebeurt er, en waarom? Als je iets wilt wijzigen, doe dat dan steeds in kleine stapjes en blijf observeren. Zo kun je invloed hebben zonder dat je probeert de controle te krijgen.

Yvonne: Het plaatje van bolle en holle lijn kan ik deze ergens terug vinden?

Ik heb hem zelf gemaakt, maar niet zelf bedacht. Als je me mailt stuur ik hem toe.

Adriaan: Is de transitie naar een kringlooplandbouw een goede stap of proberen we daarmee ook gewoon controle te krijgen over een ’gecompliceerd’ systeem?

Het denken in kringlopen is een stap in de goede richting, maar je maakt dan nog steeds geen gebruik van de zelforganisatie van een complex systeem. Het vergt dus nog steeds heel veel energie. Waar we naartoe moeten, is niet één systeem dat het oude vervangt. Elke plek heeft zijn eigen oplossingen nodig. Elk zaadje, elke boom, elk dier, elk mens heeft zijn eigen oplossingen en omstandigheden nodig. Dat op zichzelf is al zo complex, dat je dat niet van bovenaf aan kunt sturen.

Karen: wij hebben een stuk grond dat voornamelijk begroeid is met riet en bramen.  Wat is een aanpak die we kunnen gebruiken om meer grond beschikbaar te krijgen voor het telen van groenten en de groei van bessen en fruit?

Als er riet groeit, moet het er erg vochtig zijn. Riet is namelijk een oeverplant die op de grens van water en land groeit. Bramen duiden op een overschot aan stikstof. Om goed antwoord te geven op je vraag is meer achtergrondinformatie nodig over de oorzaak. Planten en bomen die zuurstof naar hun wortels kunnen sturen, zoals wilgen, kunnen helpen het gebied te laten verlanden. Als het snel moet, zijn verhoogde bedden wellicht een oplossing.

Marousia: Hoe kan ik op een klein budget meer leren over permacultuur (ben al op weg dmv dit soort gratis/goedkope workshops/presentaties en boeken)?

Er is onvoorstelbaar veel te lezen, zien en doen. Maar ik moet zeggen dat ik zelf het meeste heb geleerd van het zelf uitleggen van mijn ideeën aan anderen door middel van lezingen, workshops en cursussen maar ook door te schrijven en te vertalen, te observeren, dingen uit te proberen en fouten te maken. Door die dingen af te wisselen heb ik veel meer geleerd in zes jaar dan in de veertig jaar ervoor. Deze maand (juni 2020) kun je alle twintig nummers van Permacultuur Magazine die tot op heden verschenen zijn voor 10 euro bestellen. Ook zijn er in permacultuurjaaropleidingen vaak plaatsen beschikbaar voor mensen zonder of met een klein budget.

Evert: Worden voedselbossen best beperkt tot inheemse soorten of kan een rijkelijk systeem van alle soorten ook potentieel duurzaam op lange termijn zijn?

In onze landbouw wordt bijzonder veel gebruik gemaakt van exoten. Zolang het geen invasieve exoten zijn hoeft dat geen probleem te zijn. De scheidslijn tussen exoot en inheems is niet heel scherp. Sommige planten noemen we inheems omdat ze hier al heel lang zijn, andere noemen we exoot omdat ze hier al heel lang niet zijn geweest. Waar het feitelijk om gaat is het aantal relaties dat een organisme aangaat. Een inheemse eik gaat honderden relaties aan met schimmels, bacteriën, insecten, vleermuizen, vogels, noem maar op. Een exotische Amerikaanse eik maar een paar. Dat maakt hem ecologisch weinig waardevol, maar als de inheemse eik uitsterft kan de exoot inburgeren: het aantal relaties kan toenemen. Als een exoot geen natuurlijke vijanden heeft, kan hij gaan woekeren. Daar kom je helaas vaak te laat achter, dus het blijft oppassen. Hoe groter de biodiversiteit, hoe kleiner de kans dat een exoot gaat woekeren.

Mirjam: onze voedseltuin vergrast, alle jonge aanplant (voedselbos en éénjarigen) heeft last hiervan. We durven niet echt de controle los te laten omdat er steeds meer gras komt.

Vergrassing is een symptoom van onze stikstofproblematiek. Als je mulcht met stikstofrijke materialen (zelfs verse houtsnippers zijn te rijk aan stikstof) wordt het probleem groter. Beter is het dus om met stikstofarme materialen te mulchen. Om koolstofrijke materialen te ontbinden moet er stikstof onttrokken worden aan de bodem. Dat kan een deel van de oplossing zijn, maar uiteindelijk moeten we van onze vee-industrie af en moeten we een stuk minder fossiele brandstoffen verbranden.

Evert: Bij de start van de omzetting van een grasveld tot een voedselbos, is het nodig om de bestaande bodem dan ‘om te gooien of te spitten’ of is het goed om een verhoogde plantbedding te creëren door te mulchen? (invoer van biomassa van externe bron op begin)

Het kan nodig zijn het gras te verwijderen op de plaatsen waar je bomen neerzet. Het kan zelfs zijn dat de bodem de groei van bepaalde soorten bomen niet ondersteunt. Dan kan het nodig zijn om de sporen of andere vermeerderingseenheden van mycorrhizale schimmels toe te voegen. Je kunt de groei van gras de eerste jaren eventueel onderdrukken met een mulchlaag van uitgerijpte houtsnippers van maximaal 5 centimeter dik. Gebruik geen verse houtsnippers (van levende bomen), want daar zit te veel stikstof in.

Yolan: Wat zouden economische experimenten kunnen zijn?

Mijn eigen experiment is onvoorwaardelijk geven en onvoorwaardelijk ontvangen. Dat is wat bij mijn ecologische boodschap past, en het voelt juist. De huidige economie is een monocultuur geworden en het hoeft geen andere monocultuur te worden van mij. Experimenten met waardebepaling achteraf, renteloos geld, negatieve rente (waar geld van rijk naar arm stroomt), ruilen, noem maar op kunnen allemaal waardevol zijn, mits het goed voelt voor beide partijen. Omdat ik geloof dat de planeet alleen een mooie plek kan worden als we niet overal een transactie van maken, experimenteren wij met de zogeheten geefeconomie (die dus ook een ontvangeconomie is). Ik wil nog steeds een keer een basisinkomen regelen in samenwerking met andere pioniers.

Ismani: Wat is volgens jou de band tussen permacultuur en actievoeren en hoe kan die er uitzien? Denk aan sociale bewegingen zoals Extinction Rebellion, Code Rood etc

Er wordt wel gezegd dat permacultuur revolutie is, vermomd als tuinieren. Elke actie die jouw afhankelijkheid van het systeem waar je tegen bent verkleint en tegelijkertijd je verbondenheid met datgene waar je energie van krijgt vergroot, is een revolutionair stapje. De industriële revolutie begon met een uitvinding, waar andere mensen op aanhaakten. Niemand hoefde de straat op, toch veranderde de wereld in ongekend tempo. Ik denk dat bewegingen goed zijn om het bewustzijn te vergroten en om mensen te laten zien dat hun dwarse ideeën misschien helemaal zo gek nog niet zijn. Waarschijnlijk hebben we beide manieren nodig om verandering teweeg te brengen. Dus er zal zeker een overlap zijn tussen XR, CR en permacultuur. Maar als je niet de straat opgaat, betekent dat niet dat je niet aan permacultuur doet. Iedereen moet doen waar hij of zij zich toe voelt geroepen, beide is nuttig.

Geertjan: Zie je dat deze principes in het beleid terugkomen, hoe kunnen we daar aan werken? De beleidsmakers hebben behoefte aan die meetbaarheid, kwantificeerbaarheid, hoe kunnen we ook op beleidsniveau stappen maken en bestuurders hierin meenemen?

Mensen als Otto Scharmer (Theorie U) en Frederic Laloux (Reinventing Organizations) zijn daar al jaren mee bezig. Buurtzorg is wereldwijd bekend om de unieke aanpak waarbij er wordt ingezet op zelforganisatie (zelfsturing) en vertrouwen. Bij bedrijven lijkt deze aanpak beter aan te slaan dan bij overheden. Waarschijnlijk is de illusie van controle groter bij die laatste groep. Ook in het onderwijs is er van alles aan het verschuiven. Iedereen heeft invloed, gebruik die om mensen anders te laten denken door middel van e-mails, artikelen, social media, video’s, boeken, protestacties, boycots, petities, noem maar op. Maar vergeet niet: wat je zegt heeft minder impact dan wat je doet. Laat zien dat het anders kan!

Joost S: Ik vroeg me af Marc, hoe kijk je vanuit het permacultuurperspectief naar de huidige coronacrisis?

Ik zie ziektes altijd als een symptoom, nooit als een probleem. Het probleem is dat alles tegenwoordig giftig is. Ik heb mijn kijk daarop samengevat in dit dit stukje, ik hoop dat dat je vraag beantwoordt.

Ben je er ook volgend jaar bij? Schrijf vrijdag 28 mei 2021 alvast in je agenda!